Nón Quai Thao - Nét Đẹp Của Dân Tộc Việt Nam Từ Xưa Đến Nay

Nón quai thao là hình ảnh gần gũi với dân tộc Việt Nam. Hình ảnh người phụ nữ Việt Nam trong chiếc áo tứ thân cùng chiếc nón quai thao là di sản văn hoá dân tộc, đặc biệt hơn, đây là di sản văn hoá y phục của quan họ Kinh Bắc.

Để hiểu rõ hơn về lịch sử ra đời, nét đẹp văn hoá của loại nón này thì cùng xem bài viết ngày hôm nay nhé!!!

Nón Quai Thao - Nét Đẹp Của Dân Tộc Việt Nam Từ Xưa Đến Nay

Nón quai thao là gì? Đặc điểm của nón quai thao?

Nón quai thao là loại nón đẹp, đắt tiền, khác với nón chóp thường đội bây giờ, bởi nó có kích thước khá lớn. Đường kính mặt nón ước chừng 70-80 cm, che rợp cả khuôn mặt người đội, tạo không gian rộng, thoáng mát. Mặt phẳng trên nón lợp lá gồi hoặc lá cọ, sát phía dưới là thành nón cao độ 10-12 cm. Giữa nón gắn một vành tròn như nắp tráp vừa đầu đội, cao khoảng 8 cm, gọi là cái “khua”. Khua cần phải cứng và làm bằng những sợi tre nhỏ chuốt bóng, khâu lại với nhau bằng chỉ tơ nhiều màu sắc, đan chéo thành các hình hoa lá, chim muông thật đẹp mắt.

Ngày xưa, nón quai thao là một loại nón đắt tiền, đẹp và sang trọng, thường các bà, các cô chỉ đội hoặc mang theo trong những dịp lễ, tết, hội hè, hoặc những lúc có công việc nhàn nhã, vui vẻ nhưng cần phải nghiêm chỉnh, lịch sự.

Ngày nay, nón quai thao là vật dụng không thể thiếu mỗi khi hát Quan họ, hoặc trong ngày lễ, tết, hội hè, có công việc lớn cần sự nghiêm chỉnh, lịch sự.

Nón quai thao được đem vào ứng dụng trong thời trang hiện đại

Cấu trúc và chất liệu của nón quai thao

Nón Quai Thao thường có kích thước lớn, đường kính chiếc nón khoảng từ 70-80 cm, ôm trọn khuôn mặt người đội, tạo không gian rộng rãi, thông thoáng, mát mẻ. Mặt phẳng của nón được đan bằng lợp bằng lá gội hoặc lá cây cọ, phía dưới là thành gần đáy cao 10-12 cm. Giữa chiếc có một vành tròn, giống như chiếc khăn vấn, cao khoảng 8 cm, vừa đầu, gọi là “cái khua”. Khua cần có độ dẻo dai để chịu được khối nặng của nón. Việc sản xuất khua nón cũng rất đặc biệt: nó được làm bằng sợi tre đánh bóng mịn và được khâu bằng sợi tơ tằm nhiều màu sắc. Các đường xếp so le thành hình hoa lá, chim muông.

Có thể trang trí phần trong nón tuỳ theo sở thích

Quai nón là một bộ phận không thể thiếu của chiếc nón Quai Thao. Nó không chỉ làm cho chiếc nón trở nên cân đối, chắc chắn mà còn làm cho người phụ nữ trở nên thanh lịch và trang nhã hơn… Quai Thao của nón được làm bằng lụa, nhưng là lụa tơ tằm. Đặc biệt, nó rẻ, bền và giá trị cao. Thông thường các cô gái trẻ thích sử dụng ruy băng màu trắng ngà, còn ruy băng màu tím và đen được sử dụng cho phụ nữ đã có gia đình. Quai thao gồm 2 đến 3 sợi bện lại với nhau (gọi là đai kép), đưa võng vào thắt lưng. Khi đội đầu, người nữ giữ hai tay ngang vai, nón không hất ngược về phía sau, dễ dàng điều chỉnh khi đội thẳng hoặc khi nghiêng, cần che nắng … Phần cuối của 2 đầu dây nón có khoảng 10 tua mảnh, chùng xuống khoảng 20-25 cm, trông mềm mại và dễ chịu.

Quy trình làm ra một chiếc nón quai thao tỉ mỉ như thế nào?

Nón quai thao được làm từ lá, nên khâu chọn lá rất quan trọng trong việc làm nên một chiếc nón quai thao đẹp và chắc.

Lá được chọn để làm nón quai thao là lá gồi hoặc lá cọ được lựa chọn làm nón quai thao. Lá phải mỏng, sống nhỏ, không già, không non. Lá gồi thường được dùng làm nón quai thao ở vùng đồng bằng Bắc Bộ, còn lá cọ thường được dùng làm nón quai thao ở vùng trung du và miền núi Bắc Bộ.

Khua là phần khung nón, được làm từ những thanh tre nhỏ, chuốt bóng, khâu lại với nhau bằng chỉ tơ nhiều màu sắc. Khua nón quai thao thường có hình tròn, đường kính khoảng 30 - 40 cm.

Quai thao là phần dây đeo nón, được làm từ tơ tằm, lụa hoặc vải bông. Quai thao thường có chiều dài khoảng 60 - 80 cm, thả võng đến ngang eo.

Cách làm nón quai thao khá cầu kỳ và đòi hỏi sự khéo léo, tỉ mỉ của người thợ.

Quy trình làm nón quai thao gồm các bước sau:

Chọn lá: Lá gồi hoặc lá cọ được lựa chọn làm nón quai thao. Lá phải mỏng, sống nhỏ, không già, không non.
Lợp lá: Lá được lợp lên khung nón sao cho mặt nón phẳng, không bị nhăn, nhúm.
Đánh quai: Khua nón được đánh bằng một loại búa chuyên dụng, giúp khua nón cứng cáp, chắc chắn.
Trang trí: Nón quai thao có thể được trang trí bằng các họa tiết truyền thống như hoa lá, chim muông, các hình khác nhau tùy theo vùng miền hoặc người làm nón.
Tháo quai: Quai thao được tháo ra và buộc lại với nhau bằng nút thắt.

Lịch sử của nón quai thao không phải ai cũng biết

Tương truyền nón xuất hiện ở Hải Dương vào đời Trần (thế kỷ XVIII) sáng tạo cho cung nữ gọi là nón thượng. Qua đời Lê, nón được thêm quai thao. Dân gian tin là có viên quan trong triều, ông Vũ Đức Úy, trong khi được cử làm phó sứ sang Trung Quốc, bỏ công học nghề thủ công, dệt thao rồi về nước truyền nghề: nghề dệt, nghề dùng sợi tơ làm dây đàn, quai thao cho nón.

Tuy không rõ thời gian xuất hiện của chiếc nón quan thao nhưng có điều chắc chắn là, từ khi chiếc nón quai thao ra đời, nó đã dần dần đáp ứng được nhu cầu thẩm mỹ của người Việt và lập tức trở thành một trong những vật trang sức vừa có ý nghĩa thực dụng cho người phụ nữ Việt Nam, vừa góp phần tôn vinh vẻ đẹp của quý bà, quý cô trong cuộc sống.

Vậy nón quai thao và nón ba tầm có giống nhau không?

Có thể bạn chưa biết thì nón Quai thao và nón Ba tầm dành cho hai đối tượng sử dụng khác nhau nên khác nhau cả về cấu tạo. Do đặc điểm thời tiết vùng miền, ở miền Trung nắng gió nhiều hơn nên nón có xu hướng nhỏ gọn và dày hơn.

Nón quai thao chủ yếu để làm duyên, khi ca Quan họ còn để dựng giầu ( trầu) mời khách. Dùng nón Quai thao không phải để che mưa nắng khi đi lại mà chỉ để treo lên che cố định do có đường kính to hơn nón Ba tầm nên khi di chuyển gặp gió lớn sẽ bất tiện , nón không có độ dốc như nón Ba tầm, không làm dày lá bằng nón Ba tầm.

Nón Ba tầm thường là nón dùng cho người lớn tuổi. Nón Ba tầm ngoài yếu tố thẩm mỹ thì mục đích sử dụng là che mưa, che nắng, thậm chí làm quạt khi nóng, đôi khi có thể múc nước rửa mặt, làm thay khay đựng các vật dụng, đồ dùng khi buôn bán.

Tại sao người đội nón quai thao lại phải dùng tay giữ phần dây nón?

Có hai lý do chính khiến người ta giữ phần dây nón khi đội nón quai thao. Lý do đầu tiên là để giữ cho nón được cố định trên đầu.

Vì nón quai thao có kích thước khá lớn, đường kính mặt nón ước chừng 70 - 80 cm, che gần hết cả khuôn mặt người đội. Nếu không có quai thao, nón sẽ dễ bị gió lùa bay, hoặc bị lệch khi người đội di chuyển. Việc giữ phần dây nón giúp nón được cố định hơn, tránh bị rơi khỏi đầu.

Lý do thứ hai là để tạo nên sự duyên dáng, thướt tha cho người đội. Nón quai thao là một trong những biểu tượng của người phụ nữ Bắc Bộ. Việc giữ phần dây nón khi đội nón quai thao tạo nên một dáng vẻ thướt tha, duyên dáng cho người phụ nữ. Trong dân ca quan họ, các liền chị thường đội nón quai thao khi biểu diễn. Việc giữ phần dây nón khi đội nón quai thao cũng là một trong những động tác múa quan họ.

Ngoài ra, việc giữ phần dây nón khi đội nón quai thao cũng có thể mang ý nghĩa phong thủy. Theo quan niệm dân gian, giữ phần dây nón khi đội nón quai thao sẽ giúp người đội gặp nhiều may mắn, bình an.

Phụ nữ phải giữ phần dây khi đội nón quai thao

Các loại nón Việt Nam qua các thời đại mà có thể bạn chưa biết

Các loại nón lần lượt là

Nón ba tầm: Nón ba tầm là loại nón lá phổ biến ở miền Bắc Việt Nam, đặc biệt là ở các tỉnh đồng bằng. Nón ba tầm có hình chóp nhọn, đường kính mặt nón khoảng 30 - 40 cm, được làm từ lá gồi hoặc lá cọ. Nón ba tầm có ba tầng lá, tầng thứ nhất được lợp từ lá gồi mềm, hai tầng trên được lợp từ lá cọ cứng. Nón ba tầm có quai thao làm bằng tơ tằm, lụa hoặc vải bông.
Nón kỵ binh: Nón kỵ binh là loại nón lá có hình dáng giống như nón ba tầm, nhưng có kích thước nhỏ hơn, đường kính mặt nón khoảng 20 - 25 cm. Nón kỵ binh thường được dùng cho lính kỵ binh thời xưa.
Nón thầy tu: Nón thầy tu là loại nón lá có hình dáng giống như nón ba tầm, nhưng có phần chóp nhọn cao hơn. Nón thầy tu thường được dùng cho các nhà sư, nhà tu hành.
Nón lòng chảo: Nón lòng chảo là loại nón lá có hình dáng giống như chiếc chảo úp. Nón lòng chảo có kích thước nhỏ, đường kính mặt nón khoảng 15 - 20 cm. Nón lòng chảo thường được dùng cho trẻ em.
Nón chân tượng: Nón chân tượng là loại nón lá có hình dáng giống như nón lòng chảo, nhưng có phần chóp nhọn thấp hơn. Nón chân tượng thường được dùng cho người già, phụ nữ.
Nón nghệ: Nón nghệ là loại nón lá có hình dáng giống như nón ba tầm, nhưng được trang trí bằng các họa tiết hoa văn được vẽ bằng nghệ. Nón nghệ thường được dùng cho các dịp lễ hội, tết.
Nón quả bứa: Nón quả bứa là loại nón lá có hình dáng giống như nón ba tầm, nhưng được làm từ lá bứa. Nón quả bứa có màu xanh lục, khi đội lên đầu tạo cảm giác mát mẻ, thoải mái.
Nón miền Trung: Nón miền Trung là loại nón lá phổ biến ở miền Trung Việt Nam. Nón miền Trung có hình dáng giống như nón ba tầm, nhưng có quai thao dài hơn, thường được buộc hai bên đầu.
Nón lính kinh: Nón lính kinh là loại nón lá có hình dáng giống như nón ba tầm, nhưng được làm từ lá dứa. Nón lính kinh thường được dùng cho lính thời xưa.
Nón quai thao (nón thúng): Nón quai thao là loại nón lá có hình dáng giống như chiếc thúng úp. Nón quai thao có kích thước lớn, đường kính mặt nón khoảng 70 - 80 cm. Nón quai thao thường được dùng cho phụ nữ ở miền Bắc.
Nón giứa: Nón giứa là loại nón lá được làm từ lá giứa. Nón giứa có màu trắng, khi đội lên đầu tạo cảm giác mát mẻ, thoải mái.
Nón sơn: Nón sơn là loại nón lá được làm từ lá cọ. Nón sơn được phủ một lớp sơn bóng, giúp nón có màu đen bóng, bền màu.

Tính ứng dụng của nón quai thao ngày nay

Nón quai thao ngày nay được ứng dụng phổ biến, và được rất nhiều nhà thiết kế, fashionita yêu thích. Điển hình như Châu Bùi, Thanh Hằng, Ngô Thanh Vân,...

Hình ảnh người con gái trong tà áo tứ thân, quấn khăn mỏ quạ và đội chiếc nón Quai thao là nét đặc trưng cho người con gái Kinh Bắc, Việt Nam.